Chuyện Người chăn kiến vẽ lên nhiều góc cạnh của xã hội VN
Nếu phải chọn một truyện thật ngắn mà lại khái quát thật sinh động một số góc của Việt Nam ngày nay, Người chăn kiến của nhà văn đoạt giải quốc tế Bùi Ngọc Tấn là ứng viên sáng giá.
Bản thân nhà văn nói ông viết chuyện siêu ngắn này chỉ trong có một ngày để gửi đi dự thi hồi năm 1993 với hy vọng sẽ đoạt giải.
Nhưng rồi chuyện không những không được giải mà còn không xuất hiện trong mục đăng những tác phẩm dự thi.
Có thể câu chuyện gói gọn trong chưa đầy 1000 chữ đã vẽ lên bức tranh quá giống với nhiều nơi trong xã hội Việt Nam hiện đại.
'Người chăn kiến'
Người chăn kiến kể câu chuyện một giám đốc đã có tuổi bị tù oan và ở cùng phòng với một buồng trưởng khét tiếng.
Ngay khi mới nhập trại, ông được vị 'đại ca' giao nhiệm vụ làm nữ thần Tự do, tức phải khỏa thân đứng trên bậc thang giáp với sân thượng của phòng giam, tay cầm một trong các món đồ tiếp tế của phạm nhân.
Ít lâu sau ông được giao nhiệm vụ chăn kiến mà mục đích cuối cùng là giữ kiến không ra khỏi các vòng tròn mà buồng trưởng đã vẽ.
Có hôm ông bắt được một con kiến không phải nhóm của buồng trưởng giao và xin được chăn liền bị phạt bằng cách 'làm chim' để "B" trưởng ngắm bắn:
"Ông phải rơi từ sát mái nhà xuống. B trưởng không bằng lòng với cách rơi giả vờ, rơi có chuẩn bị, rơi chân xuống trước ấy.
"Phải rơi như thật. Như bị bắn rụng thật."
Thật may mắn, vị giám đốc vẫn lành lặn và được ra tù sau bốn tháng vì người ta phát hiện ra ông bị oan.
Ông lại được giao làm giám đốc của một xí nghiệp nhưng vẫn không thể quên được thói quen chăn kiến và "thỉnh thoảng ông còn đặt cả ghế lên bàn làm việc. Và khoả thân trên ghế. Ðứng thẳng. Mắt hướng về phía xa. Tay giơ cao. Như kiểu thần Tự Do."
Luật rừng
Người đứng đầu công an Hải Phòng coi vụ trấn áp gia đình ông Vươn là 'trận đánh đẹp'
Chuyện chỉ có vậy nhưng người ta có thể dùng nó như tấm gương để xã hội hiện tại soi vào.
Trước tiên là một xã hội có rất nhiều luật nhưng tại nhiều nơi luật rừng lại lên ngôi.
Trong vụ anh em nhà ông Đoàn Văn Vươn, vốn chuẩn bị được đưa ra xét xử trong tuần tới, các quan chức của cả một thành phố đã dùng luật tự chế để quản lý xã hội.
Đại tá đứng đầu ngành công an Hải Phòng công khai nói rằng người dân đã phá cái mà ông nhất quyết không gọi là nhà mà chỉ gọi là "chòi" của gia đình ông Vươn trong sự cố mà ông gọi là "một trận đánh đẹp" hồi đầu năm 2012.
Thay vì bị xử lý vì những phát ngôn và cách sử dụng lực lượng công an một cách bừa bãi, Đại tá Đỗ Hữu Ca tiếp tục tại vị để chỉ huy việc điều tra và khởi tố vụ án anh em ông Vươn "giết người".
Gia đình ông Hoàng Văn Ngài nói ông chết sau khi bị công an Đắk Nông hành hung
Tới năm 2013, chỉ riêng trong tháng Ba đã có tới sáu vụ công an bị tố hành hung người dân trong đó có một vụ dẫn tới trọng thương và một vụ chết người.
Trong những vụ này, mọi điều luật của xã hội văn minh đã nhường chỗ cho luật của kẻ mạnh từ thời Trung Cổ cộng thêm vỏ bọc "thi hành công vụ" của thời hiện đại.
Những người dám đứng lên thách thức luật rừng chỉ là thiểu số.
Oan sai
Nét thứ hai của câu chuyện là những oan khiên trong xã hội giống như của vị giám đốc nọ.
Số người phải đi chặng đường hàng chục hay hàng trăm cây số ra Hà Nội để đòi công lý ngày một nhiều và rất nhiều trong số họ lại trở về với chính những đòi hỏi mà họ mang theo.
Ở một số nước, báo chí và người dân bị cấm có những bàn thảo vốn có thể khiến các vị trong bồi thẩm đoàn có phán quyết thiên lệch.
Trong khi đó người dân Việt Nam và báo chí gần như có thể thả cửa bàn về mọi khía cạnh của bất kỳ vụ án nào.
Thứ nhất, chuyện bị kết án oan hoặc không công bằng không phải là điều lạ lẫm trong xã hội.
Thứ hai, tòa án cũng chỉ là cánh tay nối dài của nền chính trị và những phán quyết có lợi cho những người cầm quyền hoặc những người thân cận với họ không phải là điều hãn hữu.
Nhiều luật sư thừa nhận rằng những tranh luận tại tòa nếu có xảy ra cũng không ảnh hưởng nhiều tới kết luận của các vị thẩm phán.
Thói quen
Quyền lợi của người nông dân, vốn chiếm đa số trong xã hội, không được đại diện đúng mức
Nét thứ ba, mà có lẽ là nét quan trọng nhất, người ta có thể liên hệ từ Người chăn kiến tới xã hội ngày nay là những cách làm việc độc đoán theo thói quen.
Những người Cộng sản đã quen với việc hành động theo một chủ thuyết ngoại nhập, vốn chỉ có tuổi đời ngắn ngủi so với lịch sử hàng ngàn năm của Việt Nam và cũng đã thay đổi nhiều ở chính cái nôi nó sinh ra.
Họ quen với việc cầm quyền không bị thách thức, phát ngôn không bị kiểm chứng và trong nhiều trường hợp "chăn" dân như "chăn kiến".
Đảng Cộng sản đã khiến người dân "mộng du" vào một xã hội mà quyền lợi của đại đa số không có người đại diện.
Đó chính là những người nông dân như anh em nhà Đoàn Văn Vươn ở Tiên Lãng hay trong các vụ việc sau đó ở Dương Nội, Văn Giang và Vụ Bản.
Các hội đoàn như Mặt trận Tổ quốc, Quốc hội, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên đều vắng bóng khi quyền lợi của người dân bị xâm phạm.
Đảng Cộng sản đáng ra là đảng của giai cấp công nông, nhưng thực tế con cưng của đảng trong nhiều năm qua là các đại gia của các đại công ty và quyền lực của Đảng cũng lại chỉ thuộc một nhóm nhỏ mà đối với không ít người trong số họ quyền lợi của giai cấp công nông chỉ có ý nghĩa tượng trưng.
Người chăn kiến còn làm người ta suy nghĩ về những gì mà các chính trị gia nói và những việc họ làm sau những cánh cửa đóng kín.
Bùi Ngọc Tấn cũng khiến độc giả liên tưởng tới điều có thể được coi là sự tự cầm tù về hành vi và tư tưởng của những người mà trên thực tế hoàn toàn không bị giam cầm sau bốn bức tường.
Nguyễn Hùng
Feb 10, 2012
Vụ Kỹ sư Đoàn Văn Vươn phản ứng với nhà nước bằng vũ lực không phải là trường hợp đầu tiên người dân đứng lên chống lại bộ máy cầm quyền bất công. Trước ông Vươn đã có hàng chục ngàn người Dân Oan khiếu ...
Apr 27, 2012
“Trả lời cho câu hỏi tại sao trong vụ Đoàn Văn Vươn – Tiên Lãng, báo chí lề phải tích cực tham gia, trong vụ Văn Giang thì gần như tất cả báo lề phải đều im lặng: Công ty chủ quản của Dự án bất động sản Ecopark là Công ty ...
Feb 12, 2012
Ngày 10/2/2012, nhiều người dân vui mừng vì Thủ tướng Chính phủ đã đích thân chỉ đạo xử lý vụ cưỡng đoạt đất đai trái pháp luật, xâm hại tài sản công dân của chính quyền địa phương đối với gia đình anh Đoàn Văn Vươn ...
Nov 09, 2012
Gs. TsKH Đặng Hùng Võ, nguyên thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường (TNMT), đã mạnh bạo lên tiếng về sự thu hồi đất trái pháp luật của chính quyền Hải Phòng đối với gia đình anh Đoàn Văn Vươn. Ông được đánh giá là ...
