Những huyền thoại về COVID-19 cần được giải tỏa
Những thông tin liên quan đến dịch COVID-19 lan truyền rất nhiều trên mạng, nhưng khá nhiều chỉ là 'huyền thoại', không có chứng cớ khoa học. Trong cái note này tôi lược dịch [1-2] và thêm tài liệu tham khảo do tôi thu thập về một số 'huyền thoại' liên quan đến việc phòng ngừa dịch COVID-19. Hi vọng các thông tin khoa học này sẽ giải toả cho các bạn quan tâm.
1. 𝑿ị𝒕 𝒄𝒉𝒍𝒐𝒓𝒊𝒏𝒆 𝒉𝒐ặ𝒄 𝒂𝒍𝒄𝒐𝒉𝒐𝒍 𝒕𝒓ê𝒏 𝒅𝒂 để 𝒅𝒊ệt 𝒗𝒊𝒓𝒖𝒔.
Sai. Các hóa chất này không diệt virus trong cơ thể chúng ta. Cholorine hoặc alcohol thường được dùng để diệt khuẩn trên bề mặt của các vật gia dụng. Áp dụng cholorine hoặc alcohol trên da có thể gây tác hại, đặc biệt là các hóa chất này xâm nhập vào mắt hay miệng.
2. 𝑹ử𝒂 𝒎ũ𝒊 𝒃𝒂̆̀𝒏𝒈 𝒏ước 𝒎𝒖ối 𝒔ẽ 𝒅𝒊ệ𝒕 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Không có bằng chứng khoa học nào để nói vậy. Một số nghiên cứu khoa học cho thấy rửa mũi bằng nước muối (saline) có thể giảm các triệu chứng nhiễm virus ở phần trên đường hô hấp, nhưng nó không giảm nguy cơ nhiễm [3].
3. 𝑺𝒖́𝒄 𝒎𝒊ệ𝒏𝒈 𝒃𝒂̆̀𝒏𝒈 𝒏ướ𝒄 𝒎𝒖ối 𝒍𝒂̀ 𝒃𝒊ệ𝒏 𝒑𝒉𝒂́𝒑 𝒑𝒉𝒐̀𝒏𝒈 𝒄𝒉ố𝒏𝒈 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Đây là cách mà một bác sĩ bên Tàu quảng bá rầm rộ, nhưng các đồng nghiệp ông chỉ ra là sai, là phi khoa học (lang băm). Súc miệng bằng nước muối, theo NHS, là chỉ áp dụng cho người bị đau cổ họng và chỉ giảm triệu chứng, chớ không phải là biện pháp phòng ngừa. Tổ chức Y tế Thế giới cũng nói rằng không có chứng cứ khoa học nào để nói rằng súc miệng bằng nước muối có thể ngăn ngừa nhiễm SARS-Cov-2 [4].
4. 𝑻𝒉𝒖ốc 𝒕𝒓ụ 𝒔𝒊𝒏𝒉 𝒅𝒊ệ𝒕 𝒄𝒐𝒓𝒐𝒏𝒂𝒗𝒊𝒓𝒖𝒔
Không đúng. Thuốc trụ sinh (antibiotics) diệt vi trùng (bacteria), chớ không diệt virus.
5. 𝑽𝒂𝒄𝒄𝒊𝒏𝒆𝒔 𝒄𝒉𝒐 𝒄𝒖́𝒎 𝒎𝒖̀𝒂 𝒄𝒐́ 𝒕𝒉ê 𝒑𝒉𝒐̀𝒏𝒈 𝒄𝒉ố𝒏𝒈 𝑪𝑶𝑽𝑰𝑫-19
Không đúng. SARS-CoV-2 là virus khác với virus gây cúm mùa. Cho đến nay, khoa học chưa có vaccine đặc trị cho SARS-Cov-2.
6. 𝑻ỏ𝒊 𝒄𝒐́ 𝒕𝒉ể 𝒑𝒉𝒐̀𝒏𝒈 𝒄𝒉ố𝒏𝒈 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2.
Vài nghiên cứu khoa học cho thấy tỏi có đặc tính kháng sinh. Nhưng không có bằng chứng nào cho thấy tỏi có thể phòng chống SARS-Cov-2.
7. 𝑴𝒂́𝒚 𝒔ấ𝒚 𝒕𝒐́𝒄 𝒅𝒊ệ𝒕 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Không đúng. Máy sấy tóc không thể diệt SARS-Cov-2.
Biện pháp phòng chống tốt nhứt là rửa tay.
8. 𝑲𝒉ẩ𝒖 𝒕𝒓𝒂𝒏𝒈 𝒄𝒐́ 𝒕𝒉ể 𝒑𝒉𝒐̀𝒏𝒈 𝒄𝒉ố𝒏𝒈 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Khẩu trang chỉ được khuyến khích cho nhân viên y tế và người bị nhiễm, chớ không khuyến cáo cho đại chúng. Những loại khẩu trang dùng 1 lần thì chẳng có hiệu quả bảo vệ chống nhiễm SARS-Cov-2. Bằng chứng khoa học cho thấy người bình thường đeo khẩu trang không giúp họ giảm nguy cơ nhiễm SARS-Cov-2 [5]. Đeo khẩu trang nhiều khi làm cho người đeo cảm thấy tự tin và bỏ qua những biện pháp phòng ngừa quan trọng khác như rửa tay thường xuyên.
9. 𝑪𝒉ỉ 𝒄𝒐́ 𝒏𝒈ườ𝒊 𝒍ớ𝒏 𝒗𝒂̀ 𝒕𝒉𝒂𝒏𝒉 𝒏𝒊ê𝒏 𝒄𝒐́ 𝒏𝒈𝒖𝒚 𝒄ơ 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎
Không đúng. SASRS-Cov-2 có thể lây nhiễm cho bất cứ ai thuộc bất cứ độ tuổi nào, kể cả trẻ em [6].
Những người bị tiểu đường hay asthma khi bị nhiễm có nguy cơ tử vong tăng cao.
10. 𝑨𝒊 đứ𝒏𝒈 𝒈ầ𝒏 𝒉𝒂𝒚 𝒕𝒊ế𝒑 𝒙𝒖́𝒄 𝒏𝒈ườ𝒊 𝒃ị 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2 𝒔ẽ 𝒃ị 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎.
Không đúng. Xác suất bị lây nhiễm còn tuỳ thuộc vào khả năng miễn dịch của cá nhân. Người có hệ miễn dịch tốt có xác suất bị nhiễm thấp hơn những người mà hệ miễn dịch bị suy yếu do các bệnh đi kèm như tiểu đường, bệnh asthma, v.v.
11. 𝑯ễ 𝒂𝒊 𝒃ị 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2 𝒕𝒉𝒊̀ sẽ 𝒄𝒉ế𝒕.
Hoàn toàn sai. Nguy cơ tử vong liên quan đến SARS-Cov-2 chỉ tăng cao ở một số nhóm bệnh nhân. Đa số (97-99%) người bị nhiễm sống, và đa số (81%) bệnh nhân nhiễm là thuộc nhóm 'nhẹ' [7].
12. 𝑪𝒉𝒐́ 𝒗𝒂̀ 𝒎𝒆̀𝒐 𝒄𝒐́ 𝒕𝒉ể 𝒍â𝒚 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Chưa có bằng chứng khoa học để nói thế.
13. 𝑪𝑶𝑽𝑰𝑫-19 𝒄ũ𝒏𝒈 𝒈𝒊ố𝒏𝒈 𝒏𝒉ư 𝒄ả𝒎 𝒄𝒖́𝒎 𝒎𝒖̀𝒂
Không đúng. Người bị nhiễm SARS-Cov-2 dù có triệu chứng giống như cảm cúm (đau nhức, sốt, ho), nhưng dịch COVID-19 thì nghiêm trọng hơn cảm cúm mùa.
Tỉ lệ tử vong liên quan đến SARS-Cov0-2 dao động từ 1 đến 3%, nhưng nguy cơ tử vong cúm mùa chỉ 0.1 đến 0.3%.
14. 𝑵𝒉𝒊ệ𝒕 𝒌ế 𝒔𝒄𝒂𝒏𝒏𝒆𝒓𝒔 𝒄𝒐́ 𝒕𝒉ể 𝒄𝒉ẩ𝒏 đ𝒐𝒂́𝒏 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2
Không đúng. Nhiệt kế chỉ phát hiện sốt. Tuy nhiên, sốt cũng có thể do cúm mùa. Ngoài ra, triệu chứng nhiễm SARS-Cov-2 có thể xuất hiện 2-10 ngày. Do đó, người có nhiệt độ bình thường vẫn có thể mang trong người virus.
15. 𝑪𝒐́ 𝒕𝒉ể 𝒏𝒉𝒊ễ𝒎 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2 𝒕ừ 𝒑hâ𝒏 𝒗𝒂̀ 𝒏ướ𝒄 𝒕𝒊ể𝒖
Rất có thể sai. Theo Giáo sư John Edmunds (London School of Hygiene & Tropical Medicine, Anh) thì mỗi khi nuốt, chúng ta nuốt cả đờm từ mũi và cổ họng, và đây là cơ chế phòng vệ khá tốt. Lý do là khi nuốt đờm, các con virus và bacteria sẽ đi theo xuống ruột, nơi mà chúng sẽ bị phân huỷ hay vô hiệu hoá bằng acid của bao tử. Với phương tiện hiện đại, giới khoa học có thể tìm virus trong phân, nhưng những con này không còn khả năng lây nhiễm nữa vì chúng đã bị làm tê liệt khi còn ở trong bao tử [1].
16. 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2 𝒔ẽ 𝒄𝒉ế𝒕 𝒗𝒂̀𝒐 𝒎𝒖̀𝒂 𝒙𝒖â𝒏
Một số virus cúm mùa thường lây lan vào mùa đông hay ở những nơi có nhiệt độ ôn đới. Nhưng hiện nay thì giới khoa học vẫn không biết SARS-Cov-2 có thể sống trong điều kiện nhiệt độ cao hay không.
17. 𝑪𝒐𝒓𝒐𝒏𝒂𝒗𝒊𝒓𝒖𝒔 𝒍𝒂̀ 𝒗𝒊 𝒌𝒉𝒖ẩ𝒏 độ𝒄 𝒉ạ𝒊 𝒏𝒉ấ𝒕 𝒎𝒂̀ 𝒄𝒐𝒏 𝒏𝒈ườ𝒊 𝒃𝒊ế𝒕 đế𝒏
Không đúng. Mặc dầu COVID-19 có vẻ nghiêm trọng hơn cúm mùa, dịch này không 'chết người' như Ebola, SARS hay MERS. Tỉ lệ tử vong liên quan đến SARS-Cov-2 có thể dao động trong khoảng 1 đến 3%.
18. 𝑺𝑨𝑹𝑺-𝑪𝒐𝒗-2 𝒙𝒖ấ𝒕 𝒑𝒉𝒂́𝒕 𝒕ừ 𝒎ộ𝒕 𝒍𝒂𝒃𝒐r 𝒒𝒖â𝒏 𝒔ự 𝒃ê𝒏 𝑻𝒂̀𝒖
Đây chỉ là huyền thoại. Một tin đồn hoàn toàn vô chứng cớ.
***
Trong một điều tra xã hội về tác động của dịch COVID-19 do nhóm Ipsos (ipsos.com), kết quả cho thấy người Việt (ở Việt Nam) có những phản ứng như:
(a) 78% người được hỏi cảm nhận rằng dịch COVID-19 ảnh hưởng đến tình trạng tài chánh cá nhân, và tỉ lệ này cao nhứt so với các nước như Úc, Canada, Pháp, Ý, Nhật, Nga, Anh, Mĩ (dao động từ 22% đến 56%);
(b) 63% cảm nhận rằng nước mình (Việt Nam) bị đe doạ, tỉ lệ này tương đương với Nhật (65%) nhưng thấp hơn Úc (35%), Mĩ (37%), Pháp (49%), Ý (34%), v.v.;
(c) 61% cảm nhận rằng mối đe doạ cá nhân tăng cao, tỉ lệ này rất cao so với Úc (16%), Canada (8%), Nhật (26%), Mĩ (18%);
(d) 91% người Việt đồng ý cho cách li toàn bộ, và tỉ lệ này cũng cao nhứt so với Úc (77%), Ý (60%), Mĩ (70%), Pháp (70%), Nhật (64%).
Tóm lại, phản ứng của người Việt qua cuộc điều tra xã hội này rất ư đặc thù và gần như là một ca 'outlier' (ngoại vi) về dịch Covid-19. Không rõ có mối liên quan nào giữa những thông tin loại huyền thoại này và phản ứng thái quá của người Việt trước dịch COVID-19, nhưng những thông tin phi khoa học là không nên lan truyền.
Khi đọc hay tiếp nhận một thông tin, cách tốt nhứt là kiểm tra thông tin đó có chứng cớ khoa học hay không. Chứng cớ phải là nghiên cứu khoa học được bình duyệt và công bố trên tập san y khoa có uy tín (chớ không phải tập san dỏm).
Ý kiến cá nhân có thể có ích, nhưng không thể thay thế cho khoa học được. Đa số ý kiến cá nhân là chủ quan và có thể không phù hợp với khoa học. Trong điều kiện bất định về giá trị của thông tin, chỉ có khoa học giúp chúng ta sàng lọc thật giả và xua đi những huyền thoại.
Hoàng Giang
=====
PHÒNG NGỪA BỆNH DỊCH CORONA VIRUS
(THEO CƠ QUAN PHÒNG CHỐNG DỊCH BỆNH CDC HOA KỲ)
BS Đỗ Văn Hội tổng hợp
Bài này được áp dụng cho những trường hợp sau đây:
1- Cho người bình thường khi có dịch.
2- Cho người có nguy cơ cao mắc bệnh và tử vong.
3- Cho những nơi có bệnh dịch bùng phát sâu rộng.
4- Cho những người sắp hoặc đang mắc bệnh.
(Theo cơ quan phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ CDC)
I- Cho người bình thường
Hiện tại không có vắc-xin (thuốc chủng) để ngăn ngừa nhiễm siêu vi 2019-nCoV (hoặc COVID-19). Cách tốt nhất để ngăn ngừa là tránh tiếp xúc với siêu vi (virus) này.
Cũng chưa có thuốc đặc trị cho loại virus này. Chỉ có điều trị hỗ trợ mà thôi. Có nghĩa là giúp cho cơ thể mạnh để tự chống lại con virus.
Hiện nay có một số công ty đã thử thành công hai loại thuốc trên, nhưng còn phải chờ cơ quan hữu tránh Hoa kỳ kiểm nghiệm, tối thiểu phải mất 60 ngày, sau đó phải chờ vài tháng mới có thể sản suất số lượng lớn trong thương mại.
Tuy nhiên, cơ quan CDC luôn khuyến khích nên có những hành động phòng ngừa hàng ngày để giúp ngăn ngừa sự lây lan virus đường hô hấp này, bao gồm:
- Tránh tiếp xúc với người bị bệnh.
- Tránh sờ vào mắt, mũi và miệng của mình bằng tay không rửa sạch.
- Ở lại nhà khi quý vị mắc bệnh.
- Che miệng bằng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi, sau đó ném vào thùng rác. Rửa tay ngay lập tức.
- Làm sạch và khử trùng các đồ vật và mặt bằng thường xuyên chạm vào bằng cách sử dụng bình xịt sát trùng (có chứa cồn) hoặc lau chùi thông thường trong gia đình.
- Hướng dẫn của CDC về việc dùng khẩu trang (mask)
- Những người khỏe mạnh không cần đeo khẩu trang ở môi trường bình thường.
- Những người có triệu chứng mắc bệnh coronavirus 2019, nên đeo khẩu trang để bảo vệ người khác khỏi nguy cơ bị nhiễm bệnh.
- Các nhân viện y tế và những người săn sóc bệnh nhân rất cần đeo khẩu trang hoặc quần áo bảo vệ để ngăn ngừa bệnh (tại nhà hoặc một cơ sở chăm sóc y tế).
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước ấm trong ít nhất 20 giây, đặc biệt là sau khi đi vệ sinh, trước khi ăn, và sau khi xì mũi, ho hoặc hắt hơi.
- Nếu xà phòng và nước không có sẵn, hãy sử dụng chất khử trùng tay chứa cồn với ít nhất 60% cồn (hand sanitizer). Luôn rửa tay bằng xà phòng và nước nếu tay dơ bẩn.
Đây là những thói quen hàng ngày có thể giúp ngăn ngừa sự lây lan của một số loại virus.
Lời khuyên khác của bác sĩ gia đình: Giữ gìn sức khỏe để tăng sức đề kháng và miễn nhiễm giúp cơ thể chống lại siêu vi khuẩn.
II- Cho những người có nguy cơ cao mắc bệnh và tử vong
Những người có nguy cao dễ mắc bệnh và tử vong bao gồm:
- Người già từ 60’ trở lên. Tuổi càng cao, nguy cơ càng lớn.
- Người với những bệnh sẵn có như bệnh tim mạch (bệnh tim, cao huyết áp nặng), tiểu đường, bệnh phổi (bệnh suyễn, người hút thuốc lá).
- Ghi chú: sản phụ và trẻ em hiện nay không được xem là có nguy cơ cao mắc bệnh gây tử vong, theo CDC.
Những người có nguy cao cần phải làm gí?
1- Cần có đủ vật dụng dự trữ thường xuyên (supplies): dược phẩm, thực phẩm và vật dụng cần thiết vì không có thể đi ra ngoài:
- Thuốc men do toa bác sĩ cung cấp cho thời gian dài (thay vì chỉ 1 tháng)
- Có thể nhận dược phẩm bằng bưu điện hoặc do các công ty giao hàng mang đến.
- Cần có đủ các loại thuốc bán tự do trên quầy (over the counter) để sử dụng trong thời gian dài như thuốc giảm sốt, chống đau, giảm ho, giảm nôn ói..
- Thực phẩm, nước uống, đồ dùng (khăn giấy lau mặt, lau mũi, nước khử trùng)… trong thời gian dài (vài tháng).
2- Giữ đúng cách trong giao dịch đời sống hàng ngày:
- Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nước ấm, nhất là sau khi ho, xì mũi, hắt xì, hoặc sau khi ở nơi công cộng về.
- Có thể dùng dịch sát trùng có cồn trên 60 độ để sát trùng tay.
- Thường xuyên lau chùi sạch sẽ các mặt phẳng như bàn, ghế, giường, tủ, các núm cửa, tay nắm…
- Tránh sờ mắt, mũi, miệng nhất là khi tay chưa được rửa sạch
- Tránh tối đa bắt tay (có thể dùng nắm đấm, khuỷa tay để chào, hoặc gật đầu), sờ núm cửa, sờ tay dựa cầu thang, các mặt bằng nơi công cộng.
Rửa tay ngay sau khi rời nơi công cộng.
- Tránh tối đa đám đông, nhất là ở những nơi có diện tích đóng kín, nhỏ hẹp..
III- KHI CÓ DỊCH BÙNG PHÁT NƠI MÌNH CƯ NGỤ
- Ở lại nhà tối đa, tránh đám đông…
- Nhờ bà con, bạn bè hoặc các công ty giao hàng cung cấp mua sắm thực phẩm, đồ dùng dùm cho quý vị.
- Áp dụng những phương pháp tổng quát nói ở trên.
IV- ĐỐI VỚI NGƯỜI BỊ NGHI HOẶC ĐÃ MẮC BỆNH (Xem hình)
1- Những dấu hiệu của bệnh Coronavirus COVID-19 gồm:
Trường hợp nhẹ: Sốt, ho, khó chịu trong mình, tương tự như cúm thông thường.
Nếu nặng: sốt cao, ho có đàm xanh, khó thở, đau ngực, mệt lả…
Nếu có những triệu chứng nêu trên, nếu nhẹ quý vị cần đến khám với cơ quan y tế ngay; nếu nặng, gọi xe cứu thương khẩn cấp vào phòng cấp cứu (gọi 911).
Người nghi mắc bệnh (du lịch về từ nơi có dịch) cần được cách ly 14 ngày. Sau đó, nếu xét nghiệm thấy âm tính sẽ được cho về nhà (vẫn được theo dõi thường xuyên).
2- Người đã mặc bệnh:
Không có thuốc đặc trị chỉ hỗ trợ. Quý vị cần giữ gìn sức khỏe tốt bằng cách ăn uống đầy đủ, nhiều rau, trái cây, uống đủ nước, không hút thuốc, không uống rượu, ngủ đủ giấc để tăng sức đề kháng. Uống thuốc giảm sốt, đau nhức, chống ho, chống ói… Dĩ nhiên phải đi khám bác sĩ.
Để tránh lây nhiễm cho người khác, người bệnh nên áp dụng các biện pháp như sau:
·Tự cách ly ở nhà, không đi ra ngoài, hoặc vào bệnh viện để điều trị.
·Rửa tay thường xuyên.
·Đeo khẩu trang khi tiếp xúc với người khác.
·Dùng khăn giấy che miệng khi ho hoặc hắt xì, sau đó bỏ giấy vào thùng rác rồi rửa tay sạch sẽ.
·Lau chùi, khử trùng thường xuyên nơi mình ở, các vật dụng thường dùng.
·Tránh dùng chung khăn mặt, khăn tắm, quần áo, gối…
·Tránh dùng chung đũa, ly, chén, ăn chung kiểu Á đông khi dùng đũa..
Các cơ quan y tế thường dùng biện pháp cách ly bệnh nhân để ngăn chận sự lây lan.
Thường thường đa số người mắc bệnh nếu giữ được những điều khuyên kể trên bệnh có thể tự khỏi. Nếu nặng hơn, phải vào bệnh viện.
Nên vào trang mạng của cơ quan phòng chống dịch bệnh Hoa Kỳ CDC
https://www.cdc.gov/