Như nhiều người, tôi đang theo dõi những sự kiện chính trị ở Việt Nam gần như 24/24. Trong tuần vừa rồi tôi đã viết một bài bằng tiếng Anh về vấn đề nhân sự v.v. để cố gắng giải thích cho thế giới bên ngoài những gì đang tiếp diễn ở Việt Nam. Nhưng mới viết xong thì kịch bản lại diễn biến phức tạp hơn! Hiện nay tôi có rất nhiều câu hỏi muốn hỏi khi đang quan sát và nỗ lực để hiểu một cách tối đa những gì đang xảy ra.
Như mọi người thấy, hiện trạng đang hết sức phức tạp… hay ít nhất có vẻ như thế. Dù ta đã nghe được tên của bốn vị trí thì người khác khuyên rằng còn chưa xong. Chắc là trong buổi chiều hay tối nay, hoặc ngày mai, và trong những ngày tới tôi sẽ có nhiều điều mới để đề cập. Nhưng lúc này tôi chỉ muốn chia sẻ cảm giác hối tiếc cho Việt Nam.
Trong những năm gần đây đã có vô số người từ các ngành xã hội khác nhau và cả trong lẫn ngoài bộ máy khuyến khích ‘Đảng ta’ để ‘cho phép’ sự phát triển của một trật tự xã hội dân chủ hơn, đa nguyên hơn, minh bạch, có trách nghiệm giải trình cao hơn hiện nay. Tất nhiên một xã hội như thế chỉ có được qua một quá trình đa chiều. Ở bất cứ nước nào để chờ một trật tự dân chủ hơn chạy từ trên xuống dưới là vô vọng.
Trong khi đó, qua nhiều năm, tôi đã luôn luôn có những bạn ở Việt Nam giữ quan điểm khác… những bạn này bảo tôi dân chủ (theo kiểu Tây – ít khi nói đến Nam Hàn hay Đài Loan, Nhật Bản, v.v.) là quá hỗn loạn cho Việt Nam.
Đúng ra, có khi trong quá trình dân chủ có tính khá hỗn loạn và luôn luôn có nguy cơ những cơ chế dân chủ sẽ bị phá hoại do những ‘kẻ’ cơ hội, những ai không muốn theo luật chơi dân chủ, hay những kẻ/nhóm muốn mua cả hệ thống, như ở Mỹ.
Vậy, nếu những gì ta đang thấy ở Việt Nam không được gọi là hỗn loạn thì gọi là cái gì? Xin nhấn mạnh: gọi nó ‘hỗn loạn’ tôi không có ý nói xấu chế độ mà chỉ miêu tả những gì đang thực sự xảy ra. Chắc chắn tôi cũng không nghĩ rằng giải pháp là nên có một chế độ toàn trị.
Về nguyên tắc, dân chủ là một cơ chế để giải quyết những căng thẳng trong xã hội một cách ôn hoà theo những luật chơi và bảo vệ một cách triệt để các quyền chính trị xã hội của mọi công dân.
Từ lâu, những nước theo khuôn khổ Lenin luôn luôn theo giả định là cơ chế đảng là cơ chế duy nhất có thể mang lại dân chủ thực sự cho dân, và điều đó phải được áp dụng qua cơ chế ‘dân chủ tập trung.’
Vấn đề với ‘dân chủ tập trung’ là dù được hiểu là cơ chế để đẩy mạnh những nguyện vọng dân chủ của dân thì trong hầu hết các trường hợp trong lịch sử và trong đương đại nó thành một thứ dân chủ giả hiệu, trong khi đó dân thiếu những cơ chế để tự bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ, chưa nói đến những vấn đề cần thiết nữa như có tiếng nói v.v… Trong một khuôn khổ như thế các quyền chính trị của dân bị coi nhẹ, những người có quyền thì thường coi công dân như là trẻ con.
Xin phép hỏi liệu vào chính lúc này đất nước Việt Nam đang là nạn nhân của cơ chế “dân chủ tập trung” hay là vấn đề cơ chế đó chỉ đang có một số thách thức kỹ thuật mà thôi? Cái làm cho tôi lo lắng là làm sao thoát khỏi tình trạng bế tắt này.
Chẳng hạn, dù trong những ngày tới những gì tiếp diễn theo kịch bản của TBT thì sao? Rất khó có thể tin rằng những căng thẳng mà chúng ta thấy hôm nay sẽ biến mất. Đúng không? Vấn đề quyền lực là vấn đề cơ bản nhất của mọi hệ thống chính trị. Uy quyền (tức authority) trong tay của ai? Ai nó? Ai nên có? Ai sẽ có? Ai có quyền quyết định?
Tôi thực sự không biết Đảng Cộng Sản Việt Nam sẽ giải quyết những căng thẳng đang bùng nổ và tôi hy vọng cho một kết thúc tốt nhất. Song, tôi thấy tiếc rằng cái mà Việt Nam có vẻ cần nhất vào đúng thời điểm này – một cơ chế dân chủ – thì rất khó có thể sẽ xảy ra. Vậy, làm gì?
Tôi đã đọc và nghe ý kiến của không ít người và trong đó cũng đặc biệt quan tâm đến những ‘ý kiến của đảng viên’, nhất là những người cho rằng giải pháp tốt nhất cho Việt Nam là để BCHTWĐ đề cử và ứng cử ra những ai mà họ muốn. Dù có vẻ hấp dẫn, đó cũng là một phương án có vẻ là trái với Quyết Định của TBT Nguyễn Phú Trọng do chính ông ấy ký và khẳng định chỉ có duy nhất Ông mới có quyền giới thiệu những phương án mà thôi, và không ai khác được quyền đề cử cả. Mặt khác, nguyên tắc của Ông TBT có vẻ làm cho nhiều người khó chịu có khác gì nguyên tắc của Đảng đối với dân? Có thấy sự mỉa mai gì không?
Là một người nước ngoài và là nhà phân tích, vai trò của tôi không phải là ủng hộ bên nào cả, chắc là bạn đọc cũng biết tôi đã gặp không ít khó khăn vì những đồng cảm của tôi đối với những người trong và ngoài bộ máy đang đòi một trật tự xã hội đa nguyên hơn, dân chủ hơn, và minh bạch hơn. Liệu ôm lấy những giá trị đó là cách tốt nhất để giải quyết tình trạng hỗn loạn của hôm nay tại Việt Nam? Cũng là một phương án.
JL
