Nhóm văn nghệ sỹ và anh Cua tới nghe Lộc Vàng. Ảnh: Nguyễn Đình Toán.
Cuối cùng thì ngày 14-4, Bộ VHTTDL đã yêu cầu Cục Nghệ thuật biểu diễn (NTBD) thu hồi quyết định tạm dừng 5 bài hát trước năm 1975 (Cánh thiệp đầu xuân, Con đường xưa em đi, Rừng xưa, Chuyện buồn ngày xuân, Đừng gọi anh bằng chú) vì chưa đúng quy định của pháp luật.
Cục NTBD đã tiến hành thu hồi vì xét thấy chưa đủ cơ sở…
Nếu mạng xã hội và báo chí không lên tiếng thì “lẽ phải” thuộc về các đồng chí không hiểu về nghệ thuật, đôi khi không có chính kiến và kiểu nghe ngóng rồi quyết.
Chuyện trái khoáy này đã xảy ra, còn xảy ra và sẽ xảy ra, dù dân ta sống ở thế kỷ 21 với thu nhập của các nước trung bình, trình độ thẩm thấu văn hóa nghệ thuật đã ở mức người…có tiền.
Năm 1971 có vụ án kéo dài mấy ngày về nhóm hát nhạc vàng đứng đầu là ông Toán xồm. Ông Toán (Phan Thắng Toán) chủ trò bị phạt tù 15 năm, người thứ hai là ông Đắc (Sọ) bị 12 năm và Nguyễn Văn Lộc bị tù 10 năm. Họ bị bắt giam tại Hỏa Lò năm 1968 mà 3 năm sau mới đem xử.
Họ hát những bài mà ngày nay cả nước yêu mến như Dư âm, Nỗi lòng người đi, và nhiều bài hát của các tác giả có tên tuổi trong làng nhạc như Văn Cao, Đoàn Chuẩn, Từ Linh, Đặng Thế Phong, Ngô Thụy Miên.
Ông Toán xồm chết thảm trên phố Tô Hiến Thành, bức ảnh ông Lộc châm điếu thuốc cho ông Toán được nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán ghi lại.
Sau này thấy nhạc vàng được phổ biến, ông Lộc mở quán café “Lộc Vàng” trên đường Trích Sài ven hồ Tây để hát.
Tôi đến đây cỡ … chục lần và nghe ông tâm sự cùng với anh Nguyễn Đình Toán, dù biết quán sẽ đóng cửa vì hát và kinh doanh không thể đi với nhau.
Gần đây nghe nói Lộc Vàng vào Sài Gòn có show biểu diễn cũng bị cấm luôn.
Năm 1982, nhà văn Sơn Tùng viết Búp Sen Xanh về cuộc đời của cụ Hồ, trong đó nhắc đến người phụ nữ tên là Lê Thị Huệ. Chi tiết này đáng chú ý nhất vì hợp với lọ hoa huệ trong nhà sàn, khi sống bao giờ cụ cũng cắm loài hoa này trên bàn làm việc.
Dân ta quen đọc về cuộc đời cụ không có tỳ vết, không vợ con, không yêu ai, để cống hiến suốt đời cho đất nước.
Chi tiết cụ Hồ có người yêu đã làm một số vị “chỉ đạo từ trên” không vừa lòng, liệt Búp Sen Xanh vào loại “có vấn đề”, lệnh miệng của ai thì chịu.
Thủ tướng Phạm Văn Đồng nghe tin này, mời nhà văn Sơn Tùng lên trò chuyện. Sau đó, Thủ tướng còn đích thân viết lời tựa cho cuốn sách này “Búp Sen Xanh nêu lên một vấn đề: ở đây tiểu thuyết và lịch sử có thể gặp nhau không?”. Ông Đồng biết về cụ Hồ rõ hơn ai hết.
Ông Đồng cũng nói “Vấn đề này các đồng chí hoạt động trong lĩnh vực văn học và nghệ thuật và nói chung tất cả chúng ta cần suy nghĩ để có thái độ. Song ở đây cũng vậy, lời nói có trọng lượng rất lớn thuộc về người đọc, nghĩa là nhân dân”.
Tuy nhiên, lời tựa ngắn gọn của Thủ tướng đúng thê mà mãi hơn 20 năm sau “Búp sen xanh” mới được in. Thủ tướng phát biểu còn bị “ngâm” trong hai thập kỷ, nói chi đến tác phẩm của nhà văn “có vấn đề”.
Năm 2009, có bức tranh “Dậy thì” vẽ cô gái khỏa thân đứng ngã tư đèn giao thông của nữ họa sĩ Hà Quỳnh Nga được triển lãm ở Hà Nội.
Một quan chức xem xong và nhíu mày vì cho rằng “trái với thuần phong mỹ tục” nên bức tranh bị hạ xuống.
Trong khi đó, một vị khác cũng thuộc loại có quyền lại gật gù “trông rất được”, không hiểu là cái mông hay nghệ thuật, thì tranh lại được treo lên.
Nâng lên hay hạ xuống do ý kiến tùy tiện mà không phụ thuộc vào chất lượng nghệ thuật. Bức tranh đó còn được gọi là “Cởi truồng đứng giữa ngã tư” nâng lên hạ xuống như kiểu “đẽo cầy giữa đường”.
Có ghế cao nhưng trình độ hiểu biết nghệ thuật thấp lại có quyền chém thì nghệ thuật nước mình còn tiếp tục “cởi truồng đứng ở ngã tư” do không phân biệt thế nào là cởi truồng có nghệ thuật hay khiêu dâm, thế nào là nhạc vàng, nhạc xanh hay nhạc đỏ. Không hiểu hết cứ phán đại “có vấn đề”.
Nghệ sỹ bị ức chế khi sáng tác, lo viết thế này có quá giới hạn và tả thế kia có thuộc vào hàng “cấm”, vẽ tranh khỏa thân mà ngaị bị liệt vào khiêu dâm, thì khó có tác phẩm hay.
Riêng ngạch văn hóa nghệ thuật, hãy để nhân dân tự “kiểm duyệt” như Thủ tướng Phạm Văn Đồng từng đề nghị. Tiếp tục quản lý kiểu “đẽo cầy giữa đường” thì nước ta còn lâu mới có tác phẩm tầm nhân loại.
HM. 18-4-2017
Đọc thêm
Báo Lao Động đòi Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn từ chức
