Acropolis trong tiếng Hy Lạp có nghĩa là thành phòng thủ. Tại Hy Lạp thời xưa, mỗi nơi đều có một acropolis kiên cố. Nếu địch quân tấn công, dân chúng sẽ tựu hợp trong acropolis để lánh nạn và được bảo vệ. Thế nhưng, Acropolis tại thành phố Athens nổi danh nhất thế giới, nên ngày nay, khi nhắc đến acropolis, người ta hiểu đó là Acropolis của Athens và tất cả những di tích xung quanh Acropolis đều được gọi dưới một cái tên chung là quần thể đền đài Acropolis.
Acropolis là một quần thể đền đài gồm có cổng Propylaea đền Erechtheion, đền Nike và đền Parthenon nằm trên đỉnh núi ở độ cao 156m so với mực nước biển được xây dựng vào khoảng thời gian từ 467 đến 407 trước Công nguyên. Nó còn được gọi là Cecropia, theo vị vua đầu tiên của Athen, Kekrops hoặc Cecrops, mà theo truyền thuyết là một người rắn.
Sơ đồ chi tiết của cả quần thể.
Nghĩa của từ Propylaia trong tiếng Hy Lạp là bắt đầu lối vào. Người Hy Lạp có tập quán làm tường rào quanh khu thờ thiêng liêng. Người ta đi vào đền qua một cổng đồ sộ để vứt bỏ những cái trần tục trước khi bước vào mảnh đất thánh thần với tấm lòng trong sáng, thanh thản. Hai cánh phía bắc và phía nam vươn ra từ cổng vòm của tòa nhà trung tâm khiến nó trông giống như đang dang tay chào đón.
Việc xây dựng bắt đầu vào năm 437 TCN và được chấm dứt năm 431 TCN, tuy nhiên khi đó công trình này vẫn chưa được hoàn thành, nên cánh phía nam vẫn chưa được theo đúng như hình mẫu. Propylaea được xây dựng bằng đá cẩm thạch trắng, đá cẩm thạch xám và đá vôi dùng để tạo điểm nhấn. Tòa nhà trung tâm bao gồm các khối đá cẩm thạch được chạm khắc tạo thành những ô lõm trên trần nhà, sơn màu xanh với vàng lóng lánh.
Đền Erechtheion được khởi công xây dựng năm 424 và hoàn thành năm 406 trước.C.N. Đền dành để thờ hai Thần Athèna và Poseidon. Bạn có thể nhìn thấy rõ trong kiến trúc đền đài Hy Lạp thì Erechtheion là đền duy nhất có mặt bằng không đối xứng, đó là một hiện tượng kỳ lạ nhưng lại làm nó trở thành một kiệt tác!
Nó bao gồm ba phần gần như độc lập với ba mái nhà riêng biệt, và được xây dựng ở bốn cấp độ khác nhau. Đền Erechtheion cũng là mang đậm nét kiến trúc Hy Lạp có một dạng cột độc đáo là cột hình thiếu nữ được gọi là carytids (những cô gái nô lệ xứ Caria). Dạng cột Carytids từ đây được phổ biến trong kiến trúc cổ điển phương Tây.
Đền thờ Athena Nike được xây dựng trên Acropolis khoảng 427 TCN, sau 3 năm mới hoàn thành vì chiến tranh. Với chất liệu là đá cẩm thạch, kích thước đền khá bé nên dễ dàng đặt nó ở đầu mũi đá chênh vênh, vị trí ưa thích của nữ thần Athena. Mặt ngoài được trang trí bằng phù điêu với nội dung là những nỗ lực của các chiến binh và nỗi khao khát chiến thắng của họ. Các phù điêu trên đền thờ mô tả các chiến công, trong hầm rượu của ngôi đền là một bức tượng của Athena là Nike Apterus.
Đền Parthenon là công trình kiến trúc đẹp nhất của nghệ thuật Hy Lạp cổ đại và cũng là công trình vào loại đẹp nhất trong lịch sử kiến trúc thế giới. Công trình được bắt đầu thực hiện năm 447 TCN và hoàn thành năm 432 TCN. Nó được chia làm ba phần rõ rệt: Pronaos (tiền sảnh), Naos (gian thờ, có chỗ để tượng nữ Thần Athèna phần cuối) và Opictodom (Phòng để châu báu).
Ngôi đền có hành lang cột bao quanh, hai mặt chính có tám cột (chứ không phải là sáu cột như nhũng ngôi đền khác) và mười bảy cột ở hai bên. Nó được xây dựng hoàn toàn từ đá cẩm thạch Pentelic tươi sáng, riêng mái nhà và trần nhà được chạm khắc từ gỗ Cypress có mùi thơm và do chú trọng đến sự tương quan kích thước, tạo nên được tỷ lệ hoàn hảo trong kiến trúc, nên trông dáng vẻ rất sáng sủa, cao sang nhẹ nhàng và gần gũi.
Đền Parthenon có chiều rộng khác thường để tạo không gian lớn cho bức tượng Athena đồ sộ do Phidias chế tác bằng vàng và ngà voi. Bức tượng nay không còn nữa. Phidias đã thực hiện một ý đồ đổi mới: Ông quyết định trang trí tất cả 92 metopo (là các tấm đá vuông nằm cạnh các tấm có ba vạch dọc). Tạo nên phù điêu của tất cả 92 metopo là điều mà không một thành phố Hy Lạp nào dám làm vì những khó khăn và tốn kém khôn lường.
Ở cạnh phía đông là cuộc chiến đấu huyền thoại của các vị thần chống những người khổng lồ, trong đó nữ thần đi ở hàng đầu.
Ở cạnh phía tây là cuộc chiến đấu của người dân Aten dưới sự lãnh đạo của dũng sĩ These chống những người Amazon.
Ở cạnh phía nam là cuộc chiến của vua tôi người Lafrithes cùng dũng sĩ These đương đầu với sức mạnh tàn bạo của bọn nhân mã.
Ở cạnh phía bắc là những cảnh của cuộc chiến tranh thành Troy huyền thoại.
Đền Parthenon được xây dựng với hệ thống cột thức Doric, một loại cột khoẻ khoắn, có đầu cột đơn giản. Cột đặt thẳng xuống nền nhà không có chân cột. Cột Doric đưọc ví với người đàn ông có thân thể cường tráng cân đối, chiều cao cột bằng 16 lần bán kính đáy cột. Đầu cột Doric rất giản dị, các triglyphe có ba vạch đứng, các metope là các tấm vuông có điêu khắc nổi. Trên các tấm này là hệ thống móng nước nhô ra, với ống thoát nước mưa hình đầu sư tử.
Nhà hát Dionysos- Nhà hát cổ xưa nhất hiện ở Hy Lạp cổ đại khi dân chúng tổ chức các ngày hội thờ thần Dionysos (Vị thần đã đấu tranh đẩy lùi mùa đông băng giá).
Nhà hát Odeon xây bằng đá nằm bên sườn nam quần thể Acropolis.
Cổng vòm Eumen.
Đền Pandroseion.
